شهرسازان نوین (NGO)

💠ملاحظات كلی در برنامه ريزی برای توسعه شهری پايدار

🔺🔻 اصول و ملاحظات كالبدی

۱- مكانيابی دقيق و طراحی و برنامه ريزی بهينه برای شهرهای جديد
 
۲- احاطه كردن شهر با  اكوسيستم هايی كه توليد كننده هـستند يـا مـی تواننـد زبالـه هـا و فاضلاب های انسانی را جذب و تجزيه كنند

۳- تشويق دانش تجربی محلی و ابتكار و خلاقيت در زمينه ساخت و ساز

۴- توزيع نظام يافته شهر ها در فضا، براساس سلسله مراتب و متناسب با ظرفيـت حمـل بستر اكولوژيك هر شهر
آمايش سرزمين

۵- در نظر گرفتن موقعيت خاص زيست محيطی شهر بـه عنـوان يـك عامـل كليـدی در برنامه ريزی توسعه

۶- طراحی ساختمان ها براساس استفاده از انرژی های پـاك و رواج اسـتفاده از آن هـا در شهر

۷- طراحی ساختمان ها براساس صرفه جويی در مصرف انرژی

۸- استفاده از سيستم  يكپارچه حمل و نقل عمومی

۹- توليد مواد و مصالح ساختمانی با حداقل تخريب و آسيب رسانی به محيط

۱۰- تعيين ضوابط برنامه ريزی و طراحی شـهری بـرای كـاهش آلـودگی هـوا و صـدا و آلودگی های بصری

۱۱- برنامه ريزی و طراحی برای افزايش و كارآيی هر چه بيشتر فضاهای سودمند از نظـر بيولوژيكی

۱۲- تأمين روشنايی، آب رسانی و تأسيسات عمـومی مـشابه بـا حـداقل هزينـه از نظـر مصرف منابع طبيعی و مالی

۱۳- طراحی ساختمان ها و مجتمع های مسكونی به گونه ايكه در آن زباله و ضـايعات بـه حداقل برسد
مثلاً استفاده از سيستم بيوگاز

۱۴- توزيع فضايی متعادل امكانات و تسهيلات عمومی بين مناطق مختلف شهری

۱۵- بازيافت فضا و استفاده مجدد از فضاهای بلااستفاده و يا در حال تخريب

۱۶- تجديدنظر در ضوابط وآئين نامه های سـاختمانی بـه لحـاظ ميـزان مـصرف مـواد و مصالح ساختمانی

۱۷- توجه دقيقی به مسئله تداوم حيات ساختمانها برای چند نسل متوالی دوام پذيری

۱۸- توجه به مسئله تركيبی كاربريها و استفاده چند منظوره از فضاها

۱۹- فشرده كردن  بافت شهرها برای كاهش فاصله ها و صرفه جويی در مصرف انرژی

۲۰- افزايش تراكم ، براساس مطالعات دقيق از نظـر ميـزان و تـشخيص و تعريـف نحـوه توزيع تراكم در فضای شهر

۲۱- توجه به اهميت قابل ملاحظه معابر و  فضاهای پياده

۲۲- ايجاد راه های مناسب برای تردد، دوچرخه و تشويق استفاده از آن

۲۳- انجام مطالعات تفصيلی برای تعريـف و معرفـی شـاخص هـای پايـداری شـهری به عنوان ابزاری برای سنجش ميزان حركت به سـوی پايـداری در فراينـد توسـعه شهری
#بخش_دوم

#درخشنده_همچون_آب_روان

♦️ملاحظات كلی در برنامه ريزی برای توسعه شهری پايدار

🔺🔻 ملاحظات اقتصادی

۱- شناسايی و تعريف تكنولوژی ها، مواد و محصولات غير پايدار و جلوگيری از توليـد و استعمال آنها در آينده

۲- تشويق عدم تمركز صنايع

۳- تشويق صنايع كوچك شهری و خود اشتغال

۴- پيشگيری از مهاجرت های بی رويه

۵- تغيير الگوهای توليد، توزيع و مصرف مصالح

۶- تأمين رشد و توسعه اقتصادی شهر

۷- تأمين كالاهای مورد نياز در شهر حتی الامكان برای كاهش فاصله مكانی و كـاهش مصرف انرژی

۸- كاهش هزينه های سرانه خدمات شهری برای بالا بردن كارآيی اقتصادی اداره شهر
 
🔺🔻 ملاحظات اجتماعی و فرهنگی

۱- محور بودن انسان و نيازهای او

۲- مقابله با انفجار جمعيت شهری و كاهش نرخ رشد جمعيت تا نزديك به صفر

۳- اهميت دادن به هويت و ويژگی های خاص هر شهر و حفـظ و تقويـت ارزش هـای مثبت فرهنگ محلی

۴- كاهش فقر و كاهش اختلافات طبقاتی

۵- تغيير در رفتارها برای ايجاد تغيير در الگوهای مصرف بی رويه منابع

۶- بسيج زنان و جوانان و كودكان برای مشاركت در آمـوزش و ارتقـاء سـطح فرهنـگ زيست محيطی

۷- توزيع عادلانه و متعادل امكانات بين مناطق شهری.   #بخش_اول_مطلب

#درخشنده_همچون_آب_روان

امروز در جهان مدرن «شهرها» نه موجوداتی رها شده و راکد بلکه فضاهایی زنده، متحرک و پویا به شمار می‌آیند که باید شوق زیستن در کنار اشتغال، تفریح و آرامش و آسایش را برای ساکنانش هم تامین کند

این موضوع در شهرهای توسعه یافته دنیا به وضوح قابل مشاهده است

در این میان نمی‌توان جمعیت یا وسعت را به عنوان شاخصی اصلی در قضیه دخیل دانست

چرا که شهرهای کوچک و بزرگی را در جهان شاهد هستیم که واجد این ویژگی‌ها هستند

در مقابل شهرهایی هم با جمعیت و وسعت شهرهای گروه اول وجود دارند که نه تنها مفهوم «هویت شهری» آسایش و تحرک منطقی در آنها گمشده بلکه با معضلات و مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند

✔️شاید زمانی «شهر» را تَجمُعات انسانی در یک فضای تعیین شده تعریف می‌کردند که ماموران بلدیه(شهرداری‌ها) در آنها به کار جمع‌آوری زباله، آب‌پاشی معابر و گاهی هم به کاشت درختان مشغول هستند اما اینک در عصر تکنولوژی شهرها باید «دهکده‌هایی» باشند زیبا، تمیز و واجد تمام شاخص‌های انسانی، تاریخی و اجتماعی و اقتصادی

✔️در عصر تکنولوژی و پیشرفت، تحول و تغییر در چهره‌ی شهرها به جزئی از وجود آنها مبدل گشته است این تغییر و تحول مُنبَعِث از اجرای طرحهای فنی و عمرانی و شهرسازی مدیریت شهری است و نماد یک شهر در حال توسعه و پویا به شمار می‌آید

✔️شهری که از فرصت‌های عمرانی و توسعه در کنار توجه به هویت تاریخی و گذشته خویش بهره‌ای نبرد، به ناچار، به مرور زمان، از صحنه‌ی هستی محو خواهد شد

این محو شدن می‌تواند خواه در قالب تخلیه انسانی و جمعیتی باشدمثل مهاجرت و خواه به دلیل بی‌هویتی و سابقه تاریخی

بررسی‌ها نشان می‌دهد شهرهایی که مردمان و مدیرانش دوشادش هم به دو ویژگی اساسی توجه جدی نشان داد‌ه‌اند اکنون بلند آوازه‌ شده‌اند

۱_حفظ و صیانت از بافت های قدیمی و تقویت جنبه‌های تاریخی و هویتی شهر

۲_ توجه به مدرنیزاسیون شهری و تجدد و پیشرفت

✔️شاید در نگاه نخست نتوان این دو ویژگی را در کنار هم تَجمیع و تَلفیق کرد

اما نگاه شهرسازی مُدرن دنیا بر این امر استوار است که این دو، هرگز مقولاتی مُتباین و مُتناقض نیستند بلکه مُکمل هم به شمار می‌آیند.

#توسعه پایدارشهری

#هویت شهری

نگاهی به روند توسعۀ جوامع و محیط­های گوناگون حکایت از روال ناپایدار آن دارد و آن­گونه که پیداست چشم‌انداز پیش‌روی آن نیز حاکی از همین روند است؛ اگرچه دامنه و شدت و ضعف آن در میان جوامع گوناگون تغییر می‌پذیرد. البته دغدغه‌های مربوط به پایداری فقط مربوط به جوامع امروزی نیست، اما آنچه توجه به آن را در هزاره‌ کنونی دوچندان می­سازد، افزایش روند ناپایداری در نواحی شهری و پیراشهری است که بر شمار آن افزوده شده و کیفیت آن نیز دستخوش تغییر شده است.

بسیاری از این مسائل و چالش‌ها با روند تصمیم‌گیری‌ها، الگوی اداره‌ی امور و چگونگیِ تعامل میان کنشگران در ارتباط است. با این اوصاف در این نوشتار از لزوم حکمروایی شایسته (شهری/پیراشهری) به عنوان بایستۀ توسعه‌ی پایدار(شهری/پیراشهری) یاد شده است.

امروزه بیش از هر زمانی باید بر این باور پای‌فشاری کرد که توسعه بدون پایداری و پایداری بدون توسعه میسر نخواهد شد، بنابراین شناخت عواملی که حرکت بسوی پایداری را امکان­پذیر می­کند و یا یک محیط را به سمت ناپایداری سوق می­دهد به‌مثابه یکی از وظایف برنامه­ریزان شهری چهره نموده است. همچنین، با توجه به اینکه سرنوشت نواحی شهری و کلانشهری با نواحی پیراشهری به یکدیگر گره خورده‌اند، دغدغه‌های توسعه پایدار و پیگیری اهداف آن در نواحی پیراشهری به یکی از عمده‌ترین مسئولیت‌های برنامه‌ریزان شهری تبدیل شده است.

موضوعی که مؤلفان نوشتار حاضر را بر آن داشت تا به نگارش کتابی در این‌باره مبادرت ورزند. اما، مسئله‌ی آب و زمین در زمره­ عواملی است که با توسعه پایدار/ناپایدار نواحی پیراشهری پیوند تنگاتنگی دارند و شاید در حرکت پیشگامانه‌ای که صورت گرفته تلاش شده است تا مفاهیم حکمروایی شایسته آب و حکمروایی شایسته زمین به‌عنوان الزام و پیش­نیاز توسعه‌ی پایدار پیراشهری به بحث گذاشته شود.

شایان ذکر است که این کتاب در 3 فصل تهیه شده است که عبارتند از: فصل نخست: توسعه؛ فصل دوم: توسعه پایدار شهری؛ و فصل سوم: توسعه پایدار و پیراشهر

این کتاب برای محققان و دانشجویان به‌ویژه در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و در رشته‌های جغرافیا، شهرسازی، محیط زیست، علوم اجتماعی و سازمان‌های شهری و سایر علاقمندان مفید خواهد یود.

انتشارات امیرکبیر

مؤلفان: دکتر محمدکاظم شمس پویا، دکتر جمیله توکلی نیا،  دکتر مظفر صرافی

🌿مفهوم توسعه پايدار🌿

💠امروزه مفهوم توسعه پايدار تقريباً يك معنای ضمنی و صـرفاً زيـست محيطـی سـازمان يافته نيست.

✔️بلكه سازمان ملل در يك رشته كنفرانس ها و اجلاس هايی كـه ترتيـب داده بود، در آن عبارتی نظير :

«توسعه پايـدار زيـست محيطـی»
«توسـعه پايـدار اجتمـاعی»
«توسعه پايدار فرهنگی»
«توسعه پايدار كشاورزی»
«توسعه پايداراقتـصادی» و
«توسـعه پايدار سياسی»
به كار برده شده است.

✔️اين عبارات منعكس كننده يك نـوع تقـسيم بنـدی ساماندهی شده به وسيله سازمان ملل و ساختارهای دولتی و دانشگاهی آن است ولی دردنيای واقعی و در عمل هيچ بار معنايی ندارد.

🍃تنها يك توسـعه سـالم وجـود دارد و آن هم توسعه ای است كه بيش از هر چيزی بر رشد اقتصادی و رقابت بـين المللـی مبتنـی باشد و اين توسعه هرگز پايدار نخواهد ماند، مگر آنكـه تمـام مؤلفـه هـای آن، عادلانـه محاسبه شوند.

🍃توسعه پايدار از منطقی كارآمد برخوردار خواهد بود كـه پـنج بعـد آن :
۱ - اقتصاد
۲ - محيط زيست
۳ - اجتماع
۴ - فرهنگ
۵ - سياست
در ارتباط متقابل با هم مورد بحـث و توجه قرار گيرند.

💠با توجه به ضرورت و اهميت توسعه پايدار كه امروزه بـه عنـوان يـك الگوی مناسب برای دهه های اخير و آتی ظاهر گشته است، برخی از صـاحب نظران از آن تعريف های متعددی ارائه داده اند كه به شرح برخی از آنها می پردازيم:

🌎برخی معتقدند «توسعه پايدار»
توسعه ای است كه نيازهای زمان حال را بدون اينكـه توانائی نسل هـای آينـده را در تـأمين نيازهايـشان بـه مخـاطره انـدازد، فـراهم كنـد.

🌍عده ای ديگر با لحاظ كردن مفهوم عدالت 《توسعه پايدار》 را مفهوم جديـدی از رشـد اقتصادی قلمداد كرده اند كه عدالت و امكانات زندگی را برای تمامی جهانيـان و نـه بـرای تعداد اندكی از افراد برگزيده به ارمغان مـی آورد و همچنـين ايـن رشـد بـدون پيامـدهای مخرب و نه بيش از ظرفيت منابع محدود جهان می باشد.

#توسعه_پایدار_شهری
#شهر_پایدار

ويژگی های ضروری يك #شـهرِ_پايدار از نظر "كميسيون جهانی محيط زيست و توسعه"

۱- افزايش فرصت های #اقتصادی و #اجتماعی به گونه ای كه ساكنان شهری را پوشش دهد

۲- كاهش سهم #انرژی در رشد شهری

۳- استفاده بهينه در مصرف #آب ، #زمين و ساير منابع مورد نياز

۴- كمينه كردن ميزان توليد #زباله و فاضلاب و بيشينه كردن #بازيافت از پسماندها

۵- ايجاد سيستم های مديريت با قدرت و كارايی كافی جهت نيل به اهداف #اقتصادی ، #اجتماعی و #زيست_محيطی

۶- جهت دادن به فن آوری های مورد استفاده در شهر به سمت اهداف #توسعه_پايدار

۷- تقويت توان مناطق مختلف شهری ، در راستای جلوگيری يا پاسخ گويی به تهديدات و اهداف #اقتصادی ، #اجتماعی و #زيست_محيطی كه در نتيجه عوامل طبيعی يا انسانی به وجود می آيند همچنين انعطاف پذيری در روبرويی با اختلالات غير منتظره در سيستم شهر

در اين ارتباط #شهر_پايدار شهری است كه در آن بهبود در عدالت اجتماعی ، تنوع و امكان زندگی با كيفيت مطلوب تحقّق يابد

🌿 ويژگی های توسعه 🌿

برخی از ويژگيهای كليدی "توسعه"
عبارتند از :

1- حركت :
عبارت است از خارج شدن يك پديده از حالت و وضع موجود
 
2- دگرگونی :
به حركتی اطلاق می شود كه پديـده در اثـر آن حالـت ، شـكل و ماهيـت جديد پيدا می كند.

3- توسعه :

توسعه به مفهوم عام ؛
توسعه نوعی از دگرگونی است كه انسان با تلاش و كوشش آگاهانـه جهت رفع نياز ها و تأمين امنيت ، در خود و محيط ايجاد می كند.

توسعه در تعريـف خـاص ؛
توسعه عبارت است از دگرگونی كيفی و ساختاری در تمام اركان و عناصر جامعه

4- رشد :
به دگرگونی كمی و توسعه به دگرگونی كيفی و ساختاری اطلاق می شود.

5- تحول :
عبارت است از دگرگونی، توسعه و تكامل تدريجی و متوالی

6- انقلاب :
به دگرگونی عميق، جهشی و ساختاری اطلاق می شود.
 
به طوركلی توسعه از ابعاد زير قابل بررسی است :

توسعه اقتصادی
توسعه سياسی
توسعه فرهنگی
توسعه اجتماعی
توسعه پايدار
توسعه انسانی

✔️هدف از توسعه رفع نيازهای انسان است كه به طوركلی نيازهای انسان را می توان در سه طيف گسترده به شرح زير طبقه بندی كرد:

۱ - نيازهای زيستی و فيزيولوژيكی
مانند :
خوراك ، پوشاك ، مسكن و ...

۲ - نيازهای روانی مانند :
كسب آگاهی
كسب امنيت
ارتقاء و تعالی
فرار از تاريكی هـا و ناشناخته ها،
لذت بردن از معنويت
(هنـر، زيبـايی و ...)
لـذت بـردن از حيـات و از جهان هستی ارتباط با كائنات و...

۳ - نيازهای اجتماعی مانند :
نياز به تشريك مساعی جمعی در حل مسائل، مـشكلات، تنگناها و ...
نياز به همدلی، پاسخ به نيازهای جنسی
 
✔️در حقيقت توسـعه فراينـدی مـستمر و پويـا اسـت و هـدف آن تـأمين عـدالت 
اجتماعی و پايداری محيط زيست می باشد كه در ديدگاه مكتب اسلام هـدف نهـايی آن رساندن انسان به كمال معنوی و سعادت اخروی است.

توسعه پایدار[۱] (Sustainable development) مفهومی است که به واسطه پیامدهای منفی محیط زیستی و اجتماعی ناشی از رویکردهای توسعه یک جانبه اقتصادی بعد از انقلاب صنعتی و تغییر نگرش بشر به مفهوم رشد و پیشرفت پدید آمده است. این مفهوم تلاش دارد که با نگاهی جدید به توسعه، اشتباهات گذشته بشری را تکرار نکند و توسعه ای همه جانبه و متوازن را رقم بزند[۲].

توسعه پایدار فرایندی است که آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌شود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی، نیازهای انسان را برطرف می‌سازد.[۳] توسعه پایدار راه حلهایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده جلوگیری کند. توسعه پایدار فرایندی است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، جهت‌گیری توسعه فناوری و تغییرات نهادی، با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. توسعه پایدار که از دهه۱۹۹۰ بر آن تأکید شد جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط زیست و نسل‌های آینده است. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت‌های انسانی محسوب می‌شود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند در حالی که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستی‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع پیشرفته را فراهم می‌آورد و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و به ویژه کشورهای در حال توسعه باشد. توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید: تلفیق حفاظت و توسعه، تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان، دست‌یابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی.[۴]

توسعه پایدار فرایندی است برای بدست آوردن پایداری در هر فعالیتی که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد. توسعه پایدار در کنار رشد اقتصادی و توسعه بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، سعی در تحصیل توسعه مستمر، ورای توسعه اقتصادیدارد.[۵]

تاریخچه

اصطلاح توسعه پایدار[۱] (Sustainable development) اولین بار توسط باربارا وارد (B.Ward._Cocoyoe-1970) در اعلامیه کوکویاک دربارهٔ محیط زیست و توسعه بکار رفت. بدنبال آن پس از گزارش‌های باشگاه رم (modoze 75) و بنیاد هامرشولد (Daghammarskjold-75) به تدریج توسعه پایدار در طی سال‌های دهه ۱۹۸۰ و از زمانی که اتحادیه بین‌المللی برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی (IUCN-82)، راهبردهای جهانی از محیط زیست و منابع طبیعی با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار را از طریق حفاظت از منابع حیاتی (زنده) را ارائه کرد، مورد توجه جدی و اساسی اندیشمندان و متفکران توسعه قرار گرفت.

با گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) موسوم به گزارش براندتلند (Our common future 87, Brandt land report) در سال ۱۹۸۷ برای اولین بار به‌طور رسمی مجموعه‌ای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه فراهم آمد. سپس موضوع توسعه پایدار در کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه (UNCED-92) در شهر ریودوژانیرو (بعنوان اجلاس زمین) بطور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفت و اداره و بهره‌برداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی و مالی و … برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب در صدر برنامه‌های جهانی قرار داد. بر اساس نتایج این اجلاس، اهداف اساسی مبتنی بر مفهوم توسعه پایدار بدین شرح اعلام شد:

1. تجدید حیات رشد اقتصادی
2. تغییر کیفیت رشد اقتصادی
3. برآورده ساختن نیازهای ضروری اولیه
4. اطمینان از سطح پایداری جمعیت
5. حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء منابع
6. جهت‌گیری مجدد دانش فنی (دانش بومی)
7. محیط زیست و تصمیم‌گیری اقتصادی
8. جهت‌گیری مجدد روابط اقتصادی و بین‌المللی
9. اقدام در جهت مشارکتی ساختن توسعه

شاخصه‌های توسعه پایدار را می‌توان در چهار گروه: اجتماعی، اقتصادی، بنیادی و زیست‌محیطی مطرح و بررسی نمود.

تعریف

بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی باعث توسعه پایدار می‌شود..

واژه sustain به معنی پایدار می‌باشد و همچنین در فارسی به معنای حیات، زنده نگهداشتن، استمرار و آنچه که می‌تواند در آینده تداوم داشته باشد، است. یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده، که معانی متفاوت و بسیاری دارد، در نتیجه فراوانی این معانی، صاحبنظران واکنش‌های فراوان و متفاوتی را در این حیطه ارائه کرده‌اند. مفهوم توسعه پایدار، یک نوع تلاش برای ترکیب مفاهیمِ در حال رشدِ حوزهای از موضوعات محیطی در کنار موضوعات اجتماعی-اقتصادی می‌باشد. توسعه پایدار یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان‌ها با یکدیگر است. این مسئله با دیدگاه دو قرن گذشته انسان که بر پایه جدایی موضوعات محیطی و اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته بود در تضاد است. در دو قرن گذشته، این تصور حاکم بود که محیط به‌طور عمده به عنوان یک عامل خارجی و تنها برای استفاده و استثمار انسان در نظر گرفته می‌شد. در این دیدگاه، ارتباط انسان و محیط، به صورت غلبه انسان بر طبیعت بوده و بر این باور استوار بود که دانش و فناوری بشر می‌تواند بر تمام موانع محیطی و طبیعی برتری یابد. این دیدگاه مرتبط با توسعهسرمایه‌داری و انقلاب صنعتی و علم مدرن می‌باشد. همان‌طور که بیکن یکی از پایه‌گذاران علم مدرن، آن را مطرح می‌کند: جهان برای بشر ساخته می‌شود و نه بشر برای جهان. دیدگاه مدیریت محیطی بر پایه مدیریت منابع طبیعی بود که تصدیق می‌کرد، بشر نیاز به منابع طبیعی دارد و این منابع می‌بایست به جای استفاده سریع و بدون برنامه، به درستی مدیریت شوند تا حداکثر استفاده از آن‌ها طی سالیان طولانی میسر گردد. همچنین علم اقتصاد بر موضوع ارتباط انسان و رشد اقتصادی تأکید دارد، که در نتیجه آگاهی و استفاده از آن، موجب افزایش تولیدات، به عنوان یک اولویت، مطرح می‌گردد. این نگرش، کلیدی بود برای ایجاد رفاه در زندگی بشر چون از طریق رشد اقتصادی، فقر و تهیدستی می‌توانست از میان برود.[۱] مفهوم توسعه پایدار، حاصل رشد و آگاهی از پیوندهای جهانی، مابین مشکلات محیطی در حال رشد، موضوعات اجتماعی، اقتصادی، فقر و نابرابری و نگرانی‌ها دربارهٔ یک آینده سالم برای بشر است. توسعه پایدار، مسائل محیطی، اجتماعی و اقتصادی را به هم پیوند می‌دهد. توسعه پایدار، در کمیسیون استراتژی حفاظت جهان که توسط اتحادیه بین‌المللی برای حفاظت طبیعت در سال ۱۹۸۰ میلادی تشکیل شده بود، مدون گردید. به علاوه، با این موضوع توسط کمیته جهانی توسعه و محیط عناوین آینده مشترک ما، در سال ۱۹۸۷ میلادی و حفظ زمین در سال ۱۹۹۱ میلادی، نیز مطرح گشته‌است. در سال ۱۹۷۸ میلادی، کمیته جهانی توسعه و محیط یا همان کمیسیون بروندلند تعریف جامع از توسعه پایدار ارائه می‌دهند که بنا بر آن بشریت توانایی توسعه پایدار را دارد اگر بتواند تضمین کند نیازهای حال را بدون به خطر افتادن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان، فراهم می‌آورد. از زمان کنفرانسسازمان ملل با عنوان توسعه و محیط که در سال ۱۹۹۲ میلادی در ریو برگزار شد، عنوان «توسعه»، به یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین کلمات در مباحثات تبدیل شده‌است. در سال ۱۹۹۲ در «کنفرانس زمین» توسعه پایدار چنین تعریف شد: رفع نیازهای نسل حاضر بدون مصالحه با نسل‌های آینده در راستای تأمین نیازهایشان. کمیسیون جهانی محیط زیست، توسعه پایدار را این‌گونه تعریف می‌کند: «توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت‌گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد». کمیسیون «بروندلند» دربارهٔ توسعه پایدار می‌گوید: «توسعه پایدار به عنوان یک فرایند، لازمه بهبود و پیشرفت وضعیت و از میان بردن کاستی‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع، به ویژه کشورهای در حال توسعه باشد.» (عباسپور، ۱۳۸۶: ۱۰۰۸) توسعه پایدار توسعه‌ای است که بتواند نیازهای فعلی سازمان را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی‌های نسل آینده در برآورد ساختن نیازهایشان پاسخ گوید. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن مجاز شمرده شده‌است. توسعه پایدار چشم‌اندازی مهم و جدید در مدیریت و سیاستگذاری عمومی است که بطور گسترده‌ای خارج از ایالات متحدهظهور یافته‌است. این مفهوم تلاش می‌کند تا به نحو روشنتری نتایج آینده رفتارهای کنونی را مورد توجه قرار دهد. توسعه پایدار زمینه‌های مختلفی را مورد توجه قرار می‌دهد: تأثیر گازهای گلخانه‌ای، تغییرات آب و هوائی، تخریب لایه ازن، تخریب زمین، کاهش منابع غیر تجدید پذیر، آلودگی هوای شهرها. (Rao، ۲۰۰۰: ۸۱) پایداری وضعیتی است که در آن مطلوبیت و امکانات موجود در طول زمان کاهش نمی‌یابد و به توانائی اکوسیستم‌ها برای تداوم کارکرد در آینده نامحدود مربوط می‌شود بدون آنکه به تحلیل منابع یا استفاده بیش از حد منابع منجر شود. «پایداری، شرایطی است که در آن سیستم‌های اجتماعی و طبیعی در کنار هم و به شکل نامحسوس کار می‌کنند. اما این مفهوم هنوز هم توسط برخی سازمان‌های بین‌المللی مثل بانک جهانی در زمینه چشم‌انداز رشد مورد استفاده قرار می‌گیرد». توسعهٔ پایدار یک ایده و اصطلاح گسترده‌است که معانی متفاوتی دارد همین موضوع موجب برانگیزش واکنش‌های مختلف در این زمینه شده‌است. مفهوم توسعهٔ پایدار تلاشی برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه ایی از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی اقتصادی می‌باشد. مفهوم توسعهٔ پایدار را می‌توان تغییر در فهم رابطهٔ انسان و طبیعت و انسان‌ها با یکدیگر دانست. این مسئله در تضاد کامل با دیدگاه‌های دو قرن گذشتهٔ انسان است. در دو قرن گذشته محیط یک موضوع خارجی وجدا نسبت به انسان‌ها تلقی شده‌است در این دیدگاه رابطهٔ انسان و محیط را می‌توان بر این باور دانست که انسان باید با غلبهٔ کامل بر طبیعت زندگی کند و باور بر این بوده‌است که انسان می‌باید باقوهٔ تفکر و دانش خود بر تمام موانع محیطی فایق آید و برای خود در طبیعت حکمرانی کند. همچنین این دیدگاه با تأثیراتی برتوسعهٔ سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی علم مدرن ادامه یافت. همین‌طور که بیکن یکی از پایه‌گذاران علم مدرن آن مطرح می‌کند و بر این باور است که ((جهان برای بشر نه بشر برای جهان))(فلامکی ۳۰۰–۱۳۸۱)بشر باید با برنامه‌ریزی و مدیریت بر منابع طبیعی استفاده از این سرمایه را طولانی و دراز مدت کند. علم اقتصاد از علومی است که بر موضوع ارتباط انسان و رشد اقتصادی حاکم است و علم اقتصاد را می‌توان کلیدی دانست برای وجود رفاه در زندگی انسان و از طریق رشد اقتصادی فقر و تهید ستی می‌توان ازبین برد. حساسیت واژهٔ توسعه را می‌توان بعد از کنفرانس سازمان ملل با عنوان توسعهٔ محیط دانست که در پشت این واژه مفاهیمی پنهان است که از یک طرف می‌توان آن را به عنوان تلاشی در جهت حل مسائل محیطی و علوم طبیعی اکولوژی و نگرانی دربارهٔ حفاظت طبیعت و از دیگر سویی دیگر مشکلات فقر و بحران اقتصادی جهان سوم دانست. توسعه پایدار که توسط اتحادیهٔ بین‌المللی برای حفظ طبیعت در سال ۱۹۸۰ میلادی تشکیل گردید مطرح شد. چالش این اتحادیه که استراتژی حفاظت جهان است ازلحاظ تئوری کمک شایانی به توسعه پایدار کرد. در سال ۱۹۸۷ میلادی کمیته جهانی توسعه محیط به نام (آینده مشترک ما) را گزارش کرد‘که حاکی از تعریف جامعی از توسعه پایدار است:بشریت توانایی توسعه پایداری را دارد تا تضمین کند که نیازهای حال را بدون به خطر افتادن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان فراهم نمایند. برخی دیگر از صاحب نظران پایداری را نوعی نگرش به آینده می‌دانند که در واقع نقشهٔ مسیری می‌باشد که بر روی مجموعه ایی از ارزش‌ها و اصول اخلاقی و معنوی متمرکزاست. توسعهٔ پایدار یکحالت ثابت از هماهنگی را ندارد‘ بلکه دارای یک فرایند تغییر در چیزی است که استخراج از معادن جهت سرمایه‌گذاری و راهبردی توسعهٔ تکنولوژی و تغییر نهادی را سازگار با نیازهای آتی همانند نیازهای امروز می‌سازد. توسعهٔ پایدار را با دو عامل تعیین‌کننده می‌توان شناخت: مفهوم نیازهای اولیه چون غذا و لباس که با این عوامل می‌توان شرایط زندگی اولیه را فراهم کرد. مفهوم سازگاری تقاضای منابع فناوری و سازماندهی اجتماعی با توانایی محیط برای تأمین نیازهای آینده را می‌پذیرد. دیدگاه‌های مختلف برای زندگی پایدار چالش معماری پایدار در ارتباط با ایجاد یک راه جامع برای دستاوردهای محیطی و در عین حال برای بدست آوردن سطح کیفیت زندگی و ارزش‌های فرهنگی اقتصادی اجتماعی می‌باشد.[۲]

دیدگاه‌ها درارتباط با توسعه پایدار

• پایداری تکنولوژی
• پایداری اکولوژیکی[۶]

پایداری تکنولوژی

عقاید این گروه برآن است که دست یابی به توسعه پایدار در تمام زمینه‌ها در غالب سیستم و مکانیسم حاکم بر عرصه‌های سیاسی و اقتصادی واجتماعی موجود امکان‌پذیر است. به عقیده این گروه هر مشکلی دارای یک پاسخ وراه حل تکنولوژی است وجایی برای ترس و نگرانی وجود ندارد.[۶]

پایداری اکولوژیکی

پیروان این گروه معتقدند که ساختار موجود درجوامع امروزی ناپایدارند و رسیدن به توسعه پایدار نیازمند یک شیوه و طرز تفکر جدید برای تغییر این ساختارهاست. آن‌ها معتقدند که باید در ساختار سیستم‌های سیاسی اقتصادی و اجتماعی موجود تغییراتی داده شود. پایداری اکولوژیکی راه حل‌هایی ارائه می‌دهد که در ابتدا نیازمند تجدید نظر در ارتباط با کشاورزی، مسکن، انرژی، طراحی شهری، حمل ونقل، اقتصاد، خانواده، منابع مصرفی، جنگلداری، بیابان‌ها و ارزش‌های اصلی زندگی مان باشد. ویژگی این نظریه

• معتقد به برخورد با مشکلات به صورت اساسی و ریشه‌ای است.
• تغیرات ساختاری را الزاماً به معنی جایگزینی سیستم‌های موجود نمی‌داند.
• تکنولوژی را نفی نمی‌کند بلکه ان را جزئی از طبیعت می‌داند که باید با طبیعت عمل کند.[۶]

پایداری در معماری

درطول یک سده گذشته تجربه‌ها و دستاوردها و تحولات باارزشی در معماری و درعرصهٔ محیط زیست رخ داده‌است که البته مشکلات بسیاری را به‌وجود آورده اما می‌توان گفت درآغاز قرن ۲۱ میلادی وضعیت جهان به یک توسعهٔ ناپایدار رسیده که از مشخصه‌های آن می‌توان به رشد جمعیت، افزایش مصرف و توزیع نامتعادل منابع اشاره کرد. همچنین رشد جمعیت اثرات زیانبار بسیاری بر محیط طبیعی بر جا گذاشته که در طول زمان منجر به تغییرات آب وهوایی، ایجاد حفره در لایه ازن، نابودی گونه‌ها و نظام‌های طبیعی گردیده‌است، این مسائل باعث تغییر دیدگاه انسان نسبت به طبیعت شد. در پی این تغییر و تحولات، مفهومی به عنوان توسعهٔ پایدار پا به عرصهٔ وجود گذاشت و تعامل محیط و معماری و تأثیر دوسویه آن‌ها بر یکدیگر به عنوان توسعهٔ پایدار وارد معماری شد و از همین رو معماری پایدار مورد توجه صاحب نظران قرار گرفت.

واژهٔ پایداری دارای معانی مختلفی است اما در معماری این لغت کاملاً مشخص نبوده و تعریف روشنی ندارد و بیشتر مسئله حفظ طبیعت و زمین را مورد پوشش می‌دهد، در واقع مسائل محیطی را می‌توان حوزه‌ای دانست که توسعهٔ پایدار بر روی آن تأکید دارد. معماران را می‌توان از عوامل تأثیرگذار در این حوزه دانست زیرا آن‌ها بصورت‌های مختلف مسئول ۷۵٪ تغییرات آب وهوایی هستند. با این تفاسیر معمار می‌تواند با نگاهی تازه نسبت به طبیعت، تغییرات مهمی را در این حوزه ایجاد کند. البته در طول دهه‌های گذشته راهکارهای مفیدی توسط معماران برای حل بحران‌ها ارائه شده‌است، اما همچنان مشکلاتی بر سر راه معماری پایدار وجود دارد.

برداشت اشتباه از مفهوم

به دلیل معنای لغوی رایج کلمه «پایدار»، در زبان فاسی  گاهی برخی مراجع به اشتباه «توسعه پایدار» را به عنوان شکلی از توسعه که «ماندگار» و «بادوام» است معنی می کنند که چیزی جدای از مفهوم راستین توسعه پایدار یعنی، توسعه ای همه جانبه و متوازن در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی است[۲].

تعريف واژه توسعه پايدار :

 ساده ترین تعریف توسعه پايداربدین قرار است : توسعه اي كه ضمن آن كه به نيازهاي كنوني جامعه بشری پاسخ داده میشود  ، توانائيهاي نسلهاي آينده را براي پاسخگويي به نيازها و خواسته هايشان به مخاطره نمي اندازد.

توسعه پايدار نگران تهي شدن كنوني كره زمين از منابع است ، ليكن تنها منابع طبيعي نيستند كه در مخاطره قرار گرفته اند، بلكه كيفيتهاي ديگر نظير كيفيت چشم اندازها، ميراث فرهنگي ، و آرامش و توانائي مناطق شهري براي زيست ايمن و سالم نيز در خطر نابودي است.

هدف گذاري براي توسعه پايدار، توجه يكجا به عوامل و مقوله هاي اجتماعي و اقتصادي همراه با موضوعات مرتبط با محيط زيست طبيعي گريز ناپذير است ، زيرا كه شرايط اجتماعي ناپايدار در نهايت مي تواند به شرايط ناپايدار محيط زيست منجر شود. گروهی از کارشناسان  بر اين اعتقادند كه يك شهر ناپايدار را مي توان از افت جمعيتي ، افت زيست محيطي ، ناكارآمدي نظامهاي انرژي رساني ، كاهش فرصتهاي اشتغال ، دفع و مهاجرت فعاليتهاي صنعتي و خدماتي ، و عدم تعادل تركيب اجتماعي - جمعيتي آن تشخيص داد ، فقر و اختلاف طبقاتي ، و از دست دادن فرصتها و بي احترامي و رنجش خاطر، عدم اطمينان به آينده و تنشهاي رواني ، از هم گسيختگيها و ناهنجاريهائي كه مردم يك شهر توانائي تحمل آن را دارند داراي محدوده خاصي است ، كه گذر از آنها منجر به از بين رفتن رفتارها و هنجارهاي درست و روحيه تحمل ناملايمات و بذل رحم و شفقت و هويت جمعي مي شود.انجمن بين المللي محيط زيست  تعريفي جديد از توسعه پايدار براي استفاده دولتهاي محلي فراهم آورده است . بنابراين تعريف ، توسعه پايدار خدمات زيست محيطي و اجتماعي و اقتصادي را براي همگان و بدون هرگونه تهديدي براي ماندگاري و پايداري نظامهاي طبيعي ، دست ساز، اجتماعي - شهري فراهم مي كند

در بحث پایداری هر شهر دامنه وسيعي از موضوعهاي مختلف را در برمي گيرد و اين موضوعها برحسب ضرورت در تعامل با يكديگرند. نكته مهم آن كه تعامل اين موضوعها بايكديگر از عوامل موثر در پايداري هر شهر بشمار مي آيند. تقريب براي همه اقداماتي كه بمنظور پيشبرد توسعه پايدار، طراحي و به اجرا گذارده مي شوند، عقايد مختلف و تضادهاي دروني و بروني متفاوتي پديدار مي شود . براي مثال ممكن است ممنوع كردن تردد وسائط نقليه در مركز شهر به منظور كاستن از آلودگي هوا از جنبه پايداري زيست محيطي اقدامي قابل دفاع بحساب آيد، لكن همين اقدام به سبب ضربه اي كه به كسب و كار مركز شهر وارد مي سازد، داراي آثاري منفي و مضر از ديدگاه پايداري اقتصادي است . يا آن كه ممكن است همين اقدام از ديدگاه پايداري اجتماعي نيز فاقد توجيه لازم باشد، زيرا كه عدم تردد وسائط نقليه در شب مي تواند منجر به احساس عدم امنيت افراد پياده شود. براي ارزيابي پايداري شهري ، مي بايد شهر در كليت آن و يكجا در نظر گرفته شود و همه موضوعها مورد توجه و بررسي قرار گيرند.

در یک شهر ممكن است مسولان اقدامي را در جهت توسعه پايدار بدانند، لكن شهروندان نظري جز اين داشته باشند و در واقع پذيراي نظر مسولان نباشند. اين نكته به ويژه در جو سياسي كنوني كه به اقتصاد بازار الويت مي دهد، واجد اهميت است . شهر پرتراكم درصورتي پايدار خواهد بود كه بتواند شرائط زيست سطح بالائي را براي همه شهروندانش فراهم آورد. براين اساس برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد توسعه پايدار را با عبارت بهبود كيفيت زندگي در محدوده توانائي ظرفيت نظام اكوسيستم  تعريف كرده است . تجربه هاي اخير اميد چنداني براي پذيرش شهر پرتراكم به دست نمي دهد. بررسي انجام شده در كشور نروژ توسطیک کارشناس نشان داده است كه توسعه شهري متمركز، كه از جمله مشخصات آن ساخت مساكن كم مساحت و ايجاد محدوديت براي تردد خودروي شخصي است ، مي تواند از سوي بسياري از افراد به عنوان سياستهائي غيرقابل قبول براي محدود كردن آزادي فردي بشمار آيد. طرفداران شهر پرتراكم چنين استدلال مي كنند كه گسترش شمار خانوارهاي يكنفره تقاضاهائي را براي مساكن كوچك و پرتراكم و بادسترسي آسان به تسهيلات فراغتي و فرهنگي مركز شهر بوجود آورده است . بااين همه ، روندهاي اخير در بريتانيا حاكي از آن است كه نسبت مساكن ويلائي استفاده كننده از تسهيلات بانكي از حدود 38 درصد در سال 1992 به حدود 44 درصد در سال 1993 افزايش يافته است . درمقابل ، درهمين سالها نسبت آپارتمانهاي جديد از حدود 14 درصد استفاده كننده از تسهيلات بانكي به حدود 7 درصد کاهش یافته  است   از سوي ديگر به سبب تغيير مستمر معيارهاي زندگي و سكونت و نيز تغيير انتظارات افراد، مشكل پذيرش محلي پيچيده تر شده است . از اينرو پويائي عوامل و اثر آن برسياستهاي توسعه پايدار از جمله نكاتي است كه بايد در نظر گرفته شود.

همانطور كه توسعه براي موردي خاص جنبه اي پايدار و براي موردي ديگر واجد جنبه هائي از ناپايداري است ، همانطور هم توسعه مي تواند براي بخشي از جمعيت پايداري و براي بخش ديگري ناپايداري بارمغان آورد. براي مثال ، اثر يك مركز خريد جديد واقع در خارج از شهر مي تواند به ضرر طبقه محروم از خودروي شخصي و به نفع طبقه برخوردار و مرفه تر تمام شود، زيرا كه افت كمي و كيفي مراكز خريد محلي و عدم قابليت دسترسي آسان به فرصتهاي جديد خريد مي تواند منجر به افزايش هزينه و محدوديت حق انتخاب افراد فاقد خودروي شخصي كه عموم از طبقه كم درآمد مي باشند گردد.

انجمن دوستان زمين epkinetall برعدالت اجتماعي به عنوان يكي از چهار اصل توسعه پايدار تاكيد مي ورزندو بسياري افراد ديگر نيز از اين نظريه طرفداري مي كنند. هر چند همه محققان درباره معني و مفهوم عدالت اجتماعي نظري يكسان ندارند و بحثهاي فراواني در اين زمينه در جريان است ، لكن عموم معتقدند كه عدالت اجتماعي معطوف به سياستهاي توزيعي يا اجرائي است كه نهايت جامعه را به سمت نوعي تعادل بين طبقات برخوردار و محروم از مواهب طبيعي سوق مي دهد تاكيد برعدالت اجتماعي ، به لحاظ مشكلات مخاطره آميزي كه افزايش فاصله بين جمعيت برخوردار و غيربرخوردار از مزيتها، براي پايداري زيست محيطي بوجود مي آورد، واجد اهميت است . اكنون اين واقعيتي عريان است كه محروميت و فقر از مهمترين عوامل تخريب محيط زيست و تهي سازي منابع طبيعي اند.

پايداري يك شهر در سطوح مختلف - از محدوده يك خيابان تا پهنه يك محله و يا كل شهر - قابل بررسي است . آثار مصرف منابع و آلودگيهاي يك شهر تنها به روستاهاي اطراف آن محدود نمي شود، زيرا متابوليسم شهرها به گونه اي است كه آثار مهمي را بر محيط زيست جهاني بجاي مي گذارد از اينرو ممكن است تضادهائي بين پايداري در سطوح مختلف ، يا بين هدفهاي راهبردي و محلي وجود داشته باشد. هيچ مكاني نبايد برپايه مشخصات مطلق آن ارزيابي شود و براي مثال تنها با ضوابط سطح ملي مقايسه گردد، بلكه هر مكان بايد در متن شهر مربوطه و در ارتباط با گونه هاي زيستي آن و چگونگي دسترسيهاي جمعيت محلي به آنها مورد ارزيابي قرار گيرد. علاوه براين ، اقداماتي كه براي پايداري  محلي خاص طراحي و به اجرا گذارده مي شود، آثاري منفي در محلي ديگر بجاي مي گذارد. بنابراين ارزيابيهاي ناظر برپايداري شهري نه تنها بايد آثار اقدامات مربوط را بر پهنه شهر و بيشتر از ديدگاههاي راهبردي بسنجد، بلكه آثار ناشي از هر اقدام بايد در محدوده منطقه و در بعد جهاني نيز سنجيده شود.

شهر عمودی – شهر متراکم

اجراي مفهوم شهر پايدار و پرتراكم از طريق متراكم سازي ساختمانها از جمله مواردي است كه براي دستيابي به شهرهاي پايدار پيشنهاد شده است . در ارتباط با ارزيابي امكان دستيابي به پايداري از طريق متراكم سازي بررسي موارد زير ضروري است .

 گوناگوني چهره هاي شهر پرتراكم :

شهر پرتراكم را مي توان به گونه هاي مختلف تعريف كرد، زيرا كه اين گونه شهرها پديده اي متجانس نيستند. برپائي يك شهر پر تراكم مي تواند از طريق افزايش تراكم ساختماني ، تغيير در فرم ساخت ، و يا از راه افزايش تراكم فعاليتها، عملي گردد. هر كدام از اين فرايندها در بر گيرنده تقدم و تاخر نامحدود در مقوله هائي مختلف است . براي مثال 1)افزايش تراكم مي تواند از طريق توسعه مجدد زمينهاي شهري موجود، توسعه جديد بر اراضي آزاد، توسعه پيوسته ، يا تجديد بنا صورت گيرد2) افزايش تراكم فعاليتها مي تواند در نتيجه افزايش شمار ساكنان يا شاغلان يا بازديدكنندگان از يك ناحيه شهري ، يا افزايش تردد وسائط نقليه در مسيرهائي خاص و يا دراثر استفاده بيشتر از موجودي اراضي و ساختمانها بوجود آيد. علاوه براين ، هر يك از گونه هاي افزايش تراكم ساختماني داراي ويژگيهاي خاص است ، به طوري كه هركدام باكاربري ، نوع طراحي ، و مقياس اجرائي رابطه اي مستقيم دارد.

افزايش تراكم از ديدگاه مقياس زماني نيز متفاوت است و مي تواند طولاني ، يكباره ، كوتاه مدت ، يا مرحله بندي شده و تدريجي باشد.

افزايش تراكم شهرها توسط هريك از اين سياستها گونه هاي متفاوتي از شهرهاي پرتراكم را به دست مي دهد. با اين همه نظريه و انديشه شهر پرتراكم را مي توان به صور مختلف عملي ساخت ، كه در اين حالت هر يك از صور آن از ديدگاه معيارهاي پايداري وضعيتي دگرگون خواهد داشت . براي مثال ، فرض غالب براين است كه تراكم فعاليتها، در قياس با افزايش تراكم توسعه شهر آثار منفي بيشتري در پي دارد، به ويژه اگر تراكم فعاليتها منجر به افزايش ترافيك غير محلي شود. در مقابل بازسازيهايي كه بمنظور آبادكردن اراضي متروك و موات انجام مي گيرد و يا عمليات عمراني كه در راستاي بهسازي و يا جايگزيني ساختمانهاي مخروبه و بي قواره بعمل مي آيد اقداماتي مثبت و پذيرفتني تلقي مي شود. درهمين حال مردم در برابر پروژه هاي خرد مقياس ، تكميلي ، و پروژه هائي كه كمتر بچشم مي آيند مقاومت منفي كمتر نشان مي دهند. بدينسان بايد به تنوع و گوناگوني شهر پرتراكم اذعان كرد.

مشخصات مناطق متراكم :

ويژگيهاي مناطقي كه در آنها فرايند افزايش تراكم انجام مي گيرد عامل ديگر اثرگذار برپايداري و افزايش تراكم است . مشخصات هر منطقه دربرگيرنده ويژگيهاي اجتماعي و زيست محيطي آن است  براي مثال ، توسعه شهري و افزايش تراكم در مناطق واجد اهميت زيست محيطي مي تواند از نظر محيط زيست ناپايدار تلقي شود. در مقابل افزايش تراكم در منطقه اي كه داراي اراضي متروك و موات زياد است مي تواند بهبود وضعيت و نيز ارتقاء سطح پايداري اجتماعي و اقتصادي آن را در پي داشته باشد.

مناطق ثروتمند شهر به سبب افت ارزش ملك و مطلوبيتهاي محلي بيشترين زيانها را از انجام اقدامات توسعه اي و افزايش تراكم متحمل مي شوند و از اينرو بيشترين مقاومت را در برابر سياستهاي افزايش تراكم از خود نشان مي دهند. برپايه نظرسنجي كه در شهر پرث استراليا انجام گرفت ثابت شد كه به تناسب نزديكي به مركز شهر، تاييد ساكنان در مورد اقدامات توسعه اي پرتراكم نيز افزايش مي يابد. هم چنين نظرسنجي نشان داد كه نظر ساكنان جوانتر درمورد اقدامات يادشده مثبت تر است . به سخن ديگر، نظرات ابراز شده در اين نظرسنجي حاكي از تنوع رفتارها در برابر افزايش تراكم شهري است . براين اساس محققان نظرسنجي بالا اعلام داشته اند كه در محدوده هاي مكاني مناسب و دربين گروههائي خاص ، انديشه توسعه مبتني بر تراكم بيشتر، مي تواند بااقبال و پذيرش مردمي مواجه شود.

حد و مرز افزايش تراكم :

همواره اين امكان وجود دارد كه گونه مشخصي از اقدامات توسعه اي يا محل اجراي آن از پايداري لازم برخوردار باشد، لكن بايد توجه كرد كه اين مقوله بدون حد و مرز نيست .  راهبردهاي توسعه پايدار در بريتانيا به برنامه ريزان شهري هشدار مي دهد كه تعيين حد و مرزي براي انجام اقدامات توسعه در مناطق ساخته شده براي پرهيز از بمخاطره انداختن مطلوبيتهاي محلي امري ضروري است ، بدينسان حدي از اقدامات توسعه اي در جهت افزايش تراكم را مي توان پايدار و تجاوز از آن حد را ناپايدار تلقي كرد. بااين حال ميتوان با اتخاذ تدابيري آستانه پذيرش عمومي يا پايداري را بمنظور جذب بيشتر اقدامات توسعه اي به سطحي بالاتر ارتقاء داد. براي مثال ممكن است افزايش تراكم واحدهاي مسكوني در منطقه اي خاص فشاري ناپذيرفتني به شبكه هاي تامين برق ، آب ، گاز يا فاضلاب منطقه وارد سازد، لكن چنانچه تكنولوژيهاي پيشرفته تر براي افزايش ظرفيت شبكه هاي ياد شده به كارگرفته شود، همواره اين امكان وجود دارد كه بتوان اجراي اقدامات توسعه اي بيشتري را پيگيري كرد. بنابراين افزايش تراكم فرايندي پوياست ، لكن شناخت درست حد و مرز و آستانه هاي آن براي پايداري شهرهاي پرتراكم بسيار مهم است .

عوامل برون زا:

عوامل برون زا نيز برپايداري شهرهاي پرتراكم تاثير مي گذارند. اثرات اين عوامل بدين سبب برون زا مي باشند كه علاوه برتراكم ، در شكل گيري دامنه وسيعي از اقدامات توسعه اي شهر نيز موثرند. براي مثال سياستگذاريها و مديريت شهري مي توانند در شكل گيري شهرهاي پرتراكم موثر واقع شوند. نظام مديريت مي تواند در حل و فصل ناسازگاريها و مغايرتهاي ذاتي اقدامات توسعه اي در جهت افزايش تراكم نقشي فعال ايفاكند، يا آن كه مقامات محلي مي توانند با ارتقاء سطح كيفيت فضاهاي عمومي و دسترسي به فضاهاي آزاد موجود، زمينه را براي پذيرش توسعه فضاهاي باز ديگر فراهم آورند. نيروها و فرايندهاي متعدد ديگري نيز وجود دارند كه مي توانند در امكانپذيري و پايداري شهرهاي پرتراكم موثر واقع شوند:

كاهش فعاليت صنايع كارخانه اي .

حومه گرائي در مقابل تمركز زادئي.

فعاليتها و مكانهاي جديد اقتصادي .

تغييرات تكنولوژيك .

روندهاي اجتماعي و شيوه هاي زندگي .

در بررسيهائي كه از پايداري يك شهر پرتراكم به عمل مي آيد، شناخت درست و ارزيابي عوامل برون زا، از اهميت بسيار برخوردار است .

تحقيقات شهر پرتراكم :

انجام تحقيقات درباره سه مقوله مختلف و مرتبط باشهرهاي پرتراكم ضروري است . اين سه عبارتند از1) نياز به آزمون ادعاي پايداري در مورد انديشه شهر پرتراكم ، 2) آزمون امكانپذيري و پذيرش اجتماعي انديشه شهر پرتراكم و 3) ايجاد ابزار لازم براي حصول اطمينان از اجراي موفق شهر پرتراكم .

آزمون ادعاي پايداري :

توجه و علاقمندي به توسعه پايدار ابعادي بسيار گسترده پيدا كرده است به طوري كه طرفداران پژوهش و تحقيق در باب آن ، طيف وسيعي از موسسات آموزشي ، دولتهاي سطوح ملي و محلي ، نهادهاي سياسي سطوح بين المللي ، سازمانهاي جهاني ، موسسات تحقيقاتي ، و جوامع محلي را در برمي گيرد.

هرچند بخش بزرگي از تحقيقاتي كه درباره توسعه پايدار انجام مي گيرد، رابطه مستقيمي با موضوع شهر پرتراكم ندارد، لكن نتايج برخي از اين تحقيقات دربرگيرنده آثاري ضمني براي انديشه شهر پرتراكم است . موضوعات مورد بررسي از طيفي بسيار گسترده برخوردارند و شامل مواردي از قبيل : پايداري در سطوح جهاني ، اكولوژي ، سبزسازي اقتصاد و فعاليتهاي تجاري ، كشاورزي و جنگلداري پايدار، جهانگردي پايدار، سبزسازي قوانين زيست محيطي ، پايداري در صنايع انرژي ، و موضوعات ناظر بر اقتصاد سياسي مي گردد. گرچه ممكن است در نگاه اول بين اين گونه تحقيقات و انديشه شهر پرتراكم رابطه نزديكي ديده و احساس نشود، لكن به سبب آثاري كه فرمهاي شهري بر موضوعات تحقيقاتي ياد شده بجاي مي گذارند و در عين حال به لحاظ كمكي كه اين تحقيقات به شفاف سازي انديشه شهر پرتراكم مي كنند، توجه به نتايج آنها واجد اهميت است .

از سوي ديگر برخي مطالعات در دست انجام درباره توسعه پايدار رابطه اي نزديكتر با مسائل شهري دارند. در اين مطالعات مسائلي از قبيل : توسعه پايدار از طريق برنامه ريزي كاربري زمين ، ساختمانهاي پايدار، انرژي و فرمهاي شهري ، حمل و نقل پايدار، پراكنش آلودگيها و فرمهاي شهري ، و البته تراكم در دستيابي به پايداري ، مطرح است . اغلب مطالعات يادشده همچنان در مرحله نظري قرار دارند و اثبات آنها نيازمند انجام مطالعات كاربردي و آزمونهاي ميداني بيشتر است ، اما اغلب مطالعات كاربردي مسائل مرتبط را به صورت تك بعدي مطرح مي كنند و تنها به يكي از ادعاهاي ناظر بر شهرهاي پرتراكم مي پردازند.

آزمون امكانپذيري شهر پرتراكم

اكنون نتايج تحقيقات بسياري كه در مورد پذيرش هدف پايداري در جوامع مختلف انجام شده ، در دسترس است . اين پژوهشها شامل بررسي درك عمومي از توسعه پايدار و ارزشهاي ناظر برآن ، ظرفيت مشاركت جوامع و مردم سالاري در ايجاد تغييرات ، پتاسيل و توان موسسات در اجراي توصيه ها براي شهر پايدار، اهميت و پايندگي تغييرات در شيوه زندگي ، و نقش آموزشهاي زيست محيطي مي گردد.

 ايجاد ابزار مديريتي مورد نياز براي شهر پرتراكم

مسولان برنامه ريزي محلي بايد بتوانند اقدامات توسعه شهري را از ديدگاه پايداري ارزيابي كنند و در عين حال سياستهائي را كه منجر به پايدارترين فرمهاي شهري مي شود ارائه نمايند. مسولان ياد شده بايد بدانند كه كدام گونه از افزايش تراكم و شدت استفاده از زمين واجد بيشترين پايداري براي محله اي خاص است و كدام دسته از سياستها آثار منفي بر توسعه پايدار شهري دارند. علاوه براين ، آنها بايد حد و مرز اقدامات توسعه اي را بدرستي بشناسند و اين بدان معني است كه مي بايد روشي براي تعيين ظرفيت تراكم درهر محل در اختيار داشته باشند. مقايسه تطبيقي پژوهشهائي كه شهر پرتراكم را به نقد و آزمون كشانده اند مي تواند شواهد و راهنمائيهائي لازم را درباره اجراي گونه هاي موفق افزايش تراكم در شهرهاي معين و يا نقاط خاصي از شهرها ارائه كند، لكن بايد توجه كرد كه به طور معمول اين شواهد از شفافيت و صراحت لازم براي به كارگيري در همه شرائط برخوردار نيستند. بهمين سبب ارزيابي مورد به مورد هر اقدام همراه با ارزشيابي مستمر آن از جمله ابزار بسيار مهم است .

نتيجه گيري :

اين تحقیق با اين نكته آغاز شد كه گام نخست براي حل و فصل هر مشكل درك درست آن است و مشكلي را كه در اين چند صفحه به آن پرداخته ايم مشكلي بس بزرگ و مهم است .

اين مشكل را مي توان اين چنين بيان كرد: چگونه مي توان از طريق بهره گيري از انديشه شهر پرتراكم به پايداري شهري دست يافت . در اين تحقیق بحث ناظر بر مشكل پايداري شهري تا حدودي شكافته شد و نشان داده شد كه مشكل ياد شده در برگيرنده دامنه وسيعي از موضوعاتي است كه نه تنها در تعامل يكديگر و در سطوح مختلف عمل مي كنند بلكه بربخشهاي مختلف جمعيت نيز آثار متفاوتي بجاي مي گذارند: شهر پرتراكم بايد ازجنبه هاي عملي امكانپذير و از جنبه هاي نظري مفيد باشد. اين كه شهر پرتراكم چگونه مي تواند انتظارات مرتبط باپايداري را پاسخگو باشد مساله اي است بس پيچيده ، كه بخشي از پاسخ آن را بايد در رابطه بين فرم شهر و مكان افزايش تراكمها، گستره افزايش تراكمها و سياستها، مديريت و ساير زمينه هاي سياسي ، اجتماعي - اقتصادي جستجو كرد.

مطالعات و تحقيقات در زمينه شهر پرتراكم ، و حتي بيش از آن ، تحقيقات توسعه پايدار، داراي شعب و شاخه هاي بسيار زيادي مي باشند. بحث شهر پرتراكم جدا از ساير مباحث توسعه پايدار قابل دفاع نيست . بهمين سبب قراردادن اين بحث در چارچوب تحقيقاتي گسترده تر كه دامنه اي تفصيلي از موضوعات مرتبط را دربردارد واجد اهميت است . براي مثال براي پاسخ به اين سوال كه آيا شهر پرتراكم مي تواند راه حلي قابل توجه و عملي براي دستيابي به پايداري تلقي شود، بايد با گزينه هاي ديگر مقايسه شود، زيرا ممكن است گزينه هاي ديگر موثر باشند. ترديدي نيست كه آموزش و بحث و گفت و شنود در اين زمينه محور اصلي بدست آوردن درك بهتر از اين مقولات است . درعين حال بايد پذيرفت كه ايجاد آينده اي پايدارتر براي كره زمين در گرو همكاري و همياري جهاني است

منبع:سایت تخصصی جغرافیاو برنامه ریزی شهری