شهرسازان نوین (NGO)

💠مدیریت پسماند
جایی به نام #بیرون
و چیزی به نام #دور _ریختنی

 🔹جای #دور_ریختنی معمولاً #بیرون است
اما همه چیز تغییر خواهد کرد اگر  نگاه ما به این دو #مفهوم متفاوت شود
وقتی  باقیمانده مواد مصرفی خوراکی و فاسد شدنی را به عنوان #زباله به سطل زباله و سپس جلو درب منزل یا صندوق زباله محل منتقل می کنیم دور ریختنی را  بیرون از منزل اما در داخل محیط زندگی قرار داده ایم
حتی وقتی که همه زباله های محله و شهر به محل انباشت زباله می رسد اگر چه به بیرون از منزل  منتقل شده اما هنوز در محدوده زندگی ماست
پس با این وجود بیرونی در کار نیست
همه جا داخل زیست بوم ماست و باید برای سلامت و پایداریش دغدغه مند و حساس بود
🔹درباره مفهوم دور ریختنی ها هم نگاه و تعریف ویژه و نو باید داشت
 باقیمانده میوه، سبزی و مواد آلی می توانند با انجام چند اقدام ساده به کود و مواد مفید برای رشد گیاهان تبدیل شوند  و نیز ضایعات فلزی، شیشه ای، کاغذ، پلاستیک و... هر یک به صورت جدا قابل نگهداری و #بازیافت هستند و بنابر این  دیگر دور ریختنی نخواهند بود
با این وصف خوب و لازم است که در همه حال و همه جا به این دو مفهوم (دور ریختنی  و بیرون) با نگاه محیط زیستی و سلامت مدار توجه و برخورد کنیم
یادمان باشد
همه ما در هر کجا و هر زمان، سرنشینان قایقی هستیم که وجود هر نوع رخنه، می تواند غرقمان کند
پس کمتر زباله تولید کنیم دوباره و چندباره استفاده کنیم و بازیافت کنیم
#عباس_سیامکی
 

🌿 سواد زیست محیطی 🌿

توصیه های ده گانه "برنامه محیط زیست سازمان ملل " (یونپ) به شهروندان جهان در سال 2015

🔴 " یونپ" معتقد است هر کدام از هفت میلیارد شهروند  ساکن زمین، می تواند گام های موثری برای حفاظت از آن بردارد.
فقط کافی است تا هر روز برای
"کاهش تولید گازهای گلخانه ای"
(رد پای کربن)
"جلوگیری از اتلاف انرژی"
"مقابله با کاهش فضای سبز"
"تلاش برای کاهش تولید زباله"
"آگاهی بخشی به دوستان و همکاران خود"
گامی عملی بردارد.

این سازمان به " ده گام عملی و بسیار ساده" به عنوان "اقدامات اثرگذار" برای حفظ زمین اشاره می کند که به قرار زیر می باشند:

1- "هر نفر یک روز در هفته از رژیم غذایی گیاهی استفاده کرده و گوشت نخورد".

🔷 با رعایت این توصیه ، پس از یک سال، میزان "کاهش تولید گازهای گلخانه ای" توسط هر نفر  تقریبا برابر است با بیرون نیاوردن خودرو از منزل به مدت یک ماه!

حالا تصور کنید که  اگر همه هفت میلیارد نفر این توصیه را رعایت کنند.

تا چه میزان تولید گازهای گلخانه ای کاهش پیدا خواهد کرد؟

در ضمن به دلیل  رعایت این "رژیم غذایی فاقد گوشت" ، سلامت هیچکس نیز در معرض خطر قرار نمی گیرد.

2- " هر کسی بلیت سفرهای خود را الکترونیکی تهیه کرده و "بلیت کاغذی" دریافت نکند".

🔶 این اقدام در کاهش میزان مصرف کاغذ، قطع درختان و سایر  هزینه ها  تاثیر گذار است. حالا تصور کنید که اگر همه  هفت میلیارد نفر این توصیه را عملا رعایت کنند ،چه میزان از مصرف کاغذ و نهایتا قطع درختان کاسته می شود؟ 

3-" لوله های آب دارای نشتی به منظور جلوگیری از هدر رفت آب ، تعمیر و  بهسازی شوند ".

🔵 اگر تنها و تنها یک لوله آب دارای نشتی ،تعمیر و  بهسازی شود،سالیانه به صورت میانگین از هدر رفت حدود ۴۰ هزار لیتر "آب در دسترس"  جلوگیری می شود.

4- " لامپ های کم مصرف، جایگزین لامپ های معمولی شوند".

⚫ جایگزینی یک لامپ معمولی یا رشته ای با یک لامپ کم مصرف، موجب  ۷۵ درصد صرفه جویی در مصرف انرژی برق می شود.

5- "هیچکس وسایل و ابزارهای  الکترونیکی کهنه  را دور نینداخته و به عنوان زباله تلقی نکند ، بلکه این دستگاه ها را بازیافت نموده و از قطعات  آنها استفاده کند". 

⚪ رعایت این توصیه ،به فرایند بازیافت کمک کرده و مانع از  هدر رفت انرژی و آب فراوانی می شود. 

6- "برخی  فعالیت های خانگی از طریق اینترنت، تلفن و سایر وسایل الکترونیکی و ارتباطی انجام  شده و برای انجام برخی کارها از تردد غیر ضروری (بخصوص با اتومبیل شخصی) خوداری شود".

🔴 این اقدام تا حد زیادی به کاهش تولید کربن و گازهای گلخانه ای و  کاهش آلودگی هوا  و در برخی جاها (مانند ایران) به سهولت ترافیک (مخصوصا ترافیک درون شهری) کمک می کند.

7- "برای مصرف آب به جای بطری های یک بار مصرف پلاستیکی از قمقمه و بطری های دائمی استفاده شود".

🔵 با این اقدام، از هدر رفت آب جلوگیری شده و زباله پلاستیکی کمتری نیز به طبیعت وارد خواهد شد.

8- "شیشه و آلومینیم  ازسایر زباله ها جدا گشته  و به مراکز بازیافت تحویل داده شوند".

🔴 با رعایت این توصیه توسط شهروندان ،پس از حدود شش هفته امکان بازیافت و بازگشت مجدد  شیشه یا آلومینیم جدا  شده به چرخه تولید وجود داشته و بنابراین  میتوان از آنها بارها استفاده کرد.

9- "هر شهروندی در صورت امکان و زمینه مناسب با استفاده از  دوچرخه به محل کار خود برود". 

🔶 اگر کسی با دوچرخه به محل کار خود برود، در ازای هر کیلومتر مسافت ، زمین را از شر ۲۵۰ گرم کربن خلاص می کند.

10-  "هر کسی تلاش کند تا  غذا  را در خانه بخورد و از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی استفاده نکند".

🔷با رعایت این توصیه ،علاوه بر کاهش تولید زباله های پلاستیکی، ۲۶۰ گونه جانوری نیز از خطر مرگ ناشی از خوردن  زباله های پلاستیکی و گیر افتادن در آنها نجات پیدا می کنند.

"پارکینگ های خورشیدی"

انرژی خورشیدی روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و اکنون ممکن است محققان به بهترین راه برای تولید انرژی خورشیدی ارزان قیمت از طریق نصب پنل های خورشیدی روی سقف پارکینگ های عمومی دست پیدا کرده باشند.

به گزارش ایران اکونومیست و به نقل از واشنگتن پست هواداران انرژی خورشیدی، توجه خود را به سقف پارکینگ های عمومی در ایالات متحده به‌عنوان بهترین مکان برای نصب صفحات عظیم خورشیدی معطوف کرده‌اند.

 دلیل این توجه کاملاً ساده و قابل درک است; پارکینگ‌ها هم اکنون نیز بخش بزرگی از چشم انداز شهرها را به خود اختصاص داده‌اند و در وضعیت آب و هوایی گرم، حرارت بسیاری جذب می‌کنند که هیچ استفاده‌ی مفیدی از آن صورت نمی‌گیرد.

امروزه هزینه‌ی نصب سایه بان های خورشیدی در قیاس با نصب سقف در چند سال پیش ارزان تر تمام می‌شود.
 
با وجود تمام این مسائل، پتانسیل موجود در این راهکار بسیار خیره کننده است.

 برای نمونه، دانشگاه راتگرز هم اکنون از یک پارکینگ با سقف پنل خورشیدی برخوردار است که به تولید ۸ مگاوات نیرو می‌پردازد؛

 نیرویی که برای تأمین نیاز انرژی ۱۰۰۰ خانه کافی خواهد بود.

⭕️ مساحت واقعی جنگل های ایران چقدر است؟!

🔹بر اساس جدیدترین نقشه های کاربری اراضی که برای تمام دنیا بر اساس مشاهدات ماهواره ای سنتینل تعیین شده مساحت تقریبی جنگلهای ایران حدود سه میلیون هکتار هست،  چیزی کمتر از دو درصد مساحت کل ایران

 🔹 سیل فروردین ۹۸ به ما نشان داد هر چقدر که تاکید بر حفظ پوشش گیاهی کنیم باز هم کافی نیست. جهت کنترل سیل ها لازم است در وهله نخست و قبل از ساخت هر سد و چک دم (check-dam) و سیل بندی مطمئن شویم که ماحصل بارش بلافاصله وارد جریان رودخانه نمیشود و بدون تردید مطمئن ترین وبهترین راه برای نیل به این هدف و حفظ آب، نگهداری و گسترش پوشش های گیاهی است. 

🔹در این صورت میتوانیم ازنعمت خداوندی در بارشهای ۵۰ ساله و ۱۰۰ ساله بجای سناریو ساختن برای توجیه مصیبت های حاصل از فعالیتهای مخرب بشری، حداکثر استفاده را در بهبود وضعیت منابع اب و محیط زیست ببریم

🌐 دکتر مهدی معتق

#توسعه_پایدار_شهری
#مدیریت_بحران
#بحران

💠مدیریت بحران چیست؟

⭕️بحران چیست؟

#بحران گُسترش اثرات یک سانحه به مرز هشدار است که نیازمند اقدامات جدی از سوی مسئولان است

💥سوانح به سه دسته تقسیم می شوند شامل:

۱- #طبیعی (سیل، زلزله و...)

۲- #تکنولوژیک یا #انسان_ساخت
(آتش سوزی، انفجار و...)

۳- #جنگی (جنگ، عملیات تروریستی و...)

💢هر نوع #سانحه نیازمند سلسله اقدامات خاص جهت مقابله می باشد که اصطلاحاً #مدیریت_بحران نامیده می شود

#مدیریت_بحران از نظر زمانی به سه زمان به ترتیب شامل:
۱- پیش از بحران
۲- حین بحران
۳- پس از بحران
تقسیم شده و از نظر عملیاتی به چهار مرحله #پیشگیری
#آمادگی
#مقابله
#بازسازی
تقسیم می شود

#پیشگیری : مجموعه اقداماتی که مانع از گسترش اثرات یک #سانحه و تبدیل آن به #بحران می شود
مثلاً برای جلوگیری از تبدیل به بحران شدن #زلزله می توان مقررات #مقاوم_سازی را اِعمال کرد

#آمادگی : مجموعه اقداماتی که باعث کنترل بحران در ابتدای آن می شود که شامل آمادگی تأسیسات و تجهیزات و نیروی انسانی می شود
مثلاً برای #زلزله می توان به همکاری و هماهنگی با ارگانهای مختلف مثل #هلال_احمر #اورژانس #شهرداری و غیره اشاره کرد

#مقابله : مجموعه اقدماتی است که در جهت مَهار بحران و دقیقاً حین بحران انجام می شود
مانند: خاموش کردن #آتش_سوزی بزرگ و مُمانعت از گسترش آن به فضاهای اطراف

#بازسازی: سلسله اقداماتی که بعد از بحران برای بازگرداندن مکان #حادثه دیده به حالت #طبیعی و قبل از #بحران انجام می شود

مسئولیت #مدیریت_بحران شهر با توجه به نوع و مقیاس #بحران با ارگانهای متفاوتی است
در سطح کشوری #وزارت_کشور در سطح منطقه #استانداری و #فرمانداری و در سطح شهرها #شهرداری مسئول هماهنگی و #مدیریت_بحران هستند

📸📷درختی که یک طرفش تابستان و یک طرفش پاییز است/کرج😍

🔹این عكس بسیار زیبا درخت توت است در جاده دروان، مرز بین دروان و خوارس، این تصویر به زیبایی تفاوت ( دما و آب و هوا ) در البرز - كرج - را بیان می‌دارد.

🔹برگ‌های زرد درخت، به سمت شمال ( كه هوا سردتر است ) و برگ‌های سبز به سمت جنوب ( كه هوا چند درجه گرمتر است) قرار گرفته‌اند./ایسنا

رودخانه ها ى ايران

کشور جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همجوار دارای مرزهای آبی متعدد و متنوعی می باشند. نزدیک به 22درصد (1918 کیلومتر) از مرز مشترک کشور را 26 رودخانه کوچک و بزرگ تشکیل می دهند. (کل مرزهای کشور حدود 8755کیلومتر است که از این مقدار 2700 کیلومتر از آن دریائی و 4137 کیلومتر نیز خشکی میباشد).برزگترین مرز رودخانه ای مربوط به روخانه ارس به طول 475 کیلومتر و کوچکترین مرز رودخانه ای مربوط به رودخانه دریرج به طول تنها 5/2 کیلومتر و قسمتی از مرز مشترک ایران با عراق می‌باشد.تنها رودخانه مرزی قابل کشتیرانی ایران اروند رود به طول 86 کیلومتر با کشور عراق می باشد.

ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک جهان از بارندگی و آب های چندان غنی برخوردار نیست. رودخانه های سپیدرود،کارون،قزل اوزن، زاینده رود،آبشارهای لردگان،سیمره،آب گرم منطقه سرعین و چشمهای آب گر واقع در مناطق شمال غرب کشور، از مهمترین جاذبه های ایران هستند.

شیوه های استفاده از منابع آب های زیر زمینی متفاوت است. آب های زیرزمینی ممکن است به طور طبیعی از زمین خارج شود و جریان یابند(مثل چشمه ها) یا در اثرکندن و حفر قسمتی از زمین آن را خارج کنند و مورد استفاده قرار دهند( مثل چاه و قنات ) . بنابراین خروج آب های زیر زمینی به سه وسیله چشمه،چاه و قنات امکان پذیراست. تقریبا در تمام شهرها و مناطق ایران چشمه های آب سرد و گرم ، چاه ها و کاریزها(قنات ها )وجود دارند که معماری منحصر به فرد کاریزها از جاذبه های دیدنی هستند.

رودخانه های ایران که تشکیل دهنده بخشی از آب های سطحی هستند، را از نظر مقدار آب آن ها می توان به دو دسته تقسیم کرد: یکی رودهای دائمی که پیوسته و به طور دائم در بستر آن ها آب جریان داشته و دارای آبگیر مشخص هستند و دیگری رودهای موقت یا فصلی که فقط در برخی دیگر از فصل ها،کم آب و خشک اند.آب های سطحی ایران به سه دسته عمده دریاها و دریاچه ها ، رودخانه ها و چشمه ها تقسیم می شوند. رودهای ایران را می توان به سه حوزه عمده آب ریز خزر ،حوزه آب ریز خلیج فارس و دریای عمان و حوزه آب ریز داخلی تقسیم کرد.

حوضه دریای خزر

رودخانه های این حوضه که مساحت آن به 173،300 کیلومتر مربع میرسد به سوی دریای خزر جریان دارند. حوضه مزبور دارای شیب زیاد بوده و بیشترین اختلاف ارتفاع حوضه های کشور را که بالغ بر 5500 متر است، به خود اختصاص داده است. به همین مناسبت رودخانه های ارس، سفیدرود، هراز و اترک که دارای حوضه های آبریز کوهستانی پهناوری هستند، از طول کم و شیب زیاد برخوردار هستند و حوضه آبریز آنها غالباً از جنگل پوشیده است.

از آنجائی که ریزشهای جوی سالانه این حوضه غالباً بصورت باران میباشد، از این رو آب شدن برفهای زمستانی تأثیر چندانی در تأمین آب رودخانه های آن ندارد و پوشش گیاهی متراکم که در غالب اراضی این حوضه به چشم میخورد، موجب تعدیل جریان آب آنها میگردد. بطور کلی تغییرات روزانه آبدهی رودخانه های این حوضه زیاد است و توزیع فصلی آنها دستخوش تغییرات چندانی نیست.

رودخانه های ارس، سفیدرود، هراز و اترک از نظر وسعت حوضه آبریز و ویژگیهای اقلیمی و کلیماتولوژی با دیگر رودخانه های حوضه دریای خزر متفاوت هستند و آب آنها عمدتاً از ذوب تدریجی برفهای زمستانی تأمین میگردد. افزون بر آن چشمه سارهای فراوانی که از فرو رفتن ریزشهای سالانه به ویژه در ارتفاعات پدید آمدهاند، بر نظم آبدهی آنها کمک میکند.

در حوضه های دریای خزر سیزده رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که ارس و سفیدرود بزرگترین آنها محسوب میگردند.

رودخانه های این حوضه از نظر رژیم آبدهی به سه گروه تقسیم میگردند:

رودخانه هایی که دارای حوضه آبریز وسیع کوهستانی هستند و بیش از نیمی از ریزشهای جوی آنها را برف تشکیل میدهد. این رودخانه ها در اثر ذوب برف در فصل بهار پر آب میگردند و بر عکس آبدهی آنها در فصل تابستان به کمترین میزان خود میرسد. رودخانه های ارس، سفیدرود، هراز و اترک از این گروه بشمار میآیند.

رودخانه هایی که بخشی از حوضه آبریز آنها را نواحی کوهستانی مرتفع و بخشی دیگر را نواحی کمارتفاع مشرف به دریای خزر تشکیل میدهد. رژیم این رودخانه ها تحت تأثیر ریزش توأم برف نواحی کوهستانی و باران مناطق کمارتفاع قرار دارد و در مقایسه با رودخانه های گروه الف، از توزیع فصلی یکنواختتری برخوردارند. رودخانه هایی چون گرگان، تجن، تالار، پلرود و شفارود جزو این گروه بشمار میآیند.

خانه هایی که قسمت عمده حوضه آبریز آنها را مناطق جنگلی تشکیل میدهد و عمدتاً از ریزش باران تغذیه میگردند. این رودخانه ها بیشتر سیلابی هستند و از جریان آب دائمی ناچیزی برخوردارند و آبدهی فصلی تقریباً متعادلی دارند. کلیه رودخانه های کوچک این حوضه، جزو این دسته محسوب میگردند.

حوضه خلیج فارس و دریای عمان

این حوضه با مساحت 437،150 کیلومتر مربع یکی از پهناورترین حوضه های ایران محسوب میگردد و رودخانه های واقع در باختر و جنوب باختری و جنوب آبپخشان کوه های زاگرس و بشاگرد و بلوچستان را در بر میگیرد.

در حوضه خلیج فارس و دریای عمان جمعاً 29 رودخانه با مساحت آبریز بیش از 1000 کیلومتر مربع وجود دارد که یا به درون کشور عراق جریان مییابند و پس از پیوستن به رودخانه دجله به خلیج فارس میریزند و یا بطور مستقیم به خلیج مزبور و یا دریای عمان وارد میگردند.

بزگترین رودخانه های این حوضه به ترتیب از شمال تا جنوب خاوری عبارتند از: سیروان، کرخه، کارون، جراحی، زهره، هله، موند، کل، میناب و سرباز.

رودخانه های این حوضه از نظر رژیم بارندگی و جریان آب به سه گروه زیر تقسیم میگردند:

دامنه های غربی و جنوب غربی زاگرس: در بلندیهای این ناحیه که جزو مناطق پر باران کشور بشمار میرود، قسمت عمده ریزش در فصلهای پائیز و زمستان بصورت برف است و آب شدن آنها که از اواخر فصل زمستان آغاز میگردد و تا اواخر بهار ادامه مییابد، بخش عمده آب سالانه رودخانه های آن را تأمین میکند و در تابستان به تغذیه از آب چشمه سارها و زهکشی های زیرزمینی منحصر میشود و بالطبع از آبدهی آنها بطور منظم کاسته میگردد. باران هایی که گاه در اواخر زمستان و اوایل بهار ریزش میکنند به آب شدن برفها سرعت میبخشند و سیلاب های بزرگی را به ویژه در دشت خوزستان جاری میسازند. مهمترین رودخانه های این گروه که حدود سی درصد منابع آب سطحی کشور را به خود اختصاص دادهاند، عبارتند از: زاب کوچک، سیروان، کرخه، دز، کارون، جراحی و زهره.

جنوب استان فارس و هرمزگان: رودخانه های این حوضه عمدتاً از ریزش باران تغذیه میشوند و ذوب برف در تأمین آب آنها اثر چندانی ندارد، به همین جهت این رودخانه ها بیشتر حالت سیلابی دارند و حجم آب آنها از میزان بارندگی سالانه که بیشتر در پاییز و زمستان ریزش میکند، پیروی مینماید. مهمترین رودخانه های این گروه عبارتند از موند و کل و میناب که با وجود پهنه شایان توجه حوضه از بارندگی ناچیزی برخوردارند و آبدهی قابل توجهی ندارند.

پخشانهای مشرف به کرانه های دریای عمان: رودخانه های این حوضه کلاً سیلابی هستند و رفتار نامنظمی دارند و علاوه بر دگرگونیهای فصلی از تغییرات سالانه قابل توجهی نیز برخوردارند. (بطور نمونه آمارهای دراز مدتی که از وضع بارندگی جاسک موجود است، میزان بارندگی سالانه شهرستان مزبور را بین صفر تا 412 میلیمتر نشان میدهد). بارندگی های این منطقه معمولاً در چند نویت و با شدت زیاد روی میدهد و سیلاب های بزرگ و کوتاهمدتی را در رودخانه های این منطقه به راه میاندازد و در بقیه فصلهای سال آنها را به خشکرود های ناقابلی که اندک آب آنها به تراوش چشمه سارهای معدود و زهکشی های زیرزمینی غیرقابل توجه بستگی دارد، مبدل میسازد. رودخانه های سرباز و کاجو و کهیر و جگین از این گونه رودخانه ها بشمار میآیند.

 حوضه دریاچه ارومیه

مساحت این حوضه 50،850 کیلومتر مربع است و رودخانه های آن کلاً به دریاچه ارومیه میریزند. آب این رودخانه ها که از باران و برف تأمین میگردد، عمدتاً در فصل بهار جریان دارد و در تابستانها از حجم آن به میزان قابل توجهی کاسته میشود. در این حوضه هشت رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد و زرینه رود بزرگترین و مهمترین آنها بشمار میآید.

حوضه دریاچه نمک قم

مساحت این حوضه 89،650 کیلومتر مربع است و آبهای سطحی آن کلاً به دریاچه نمک قم میریزد و بخش بسیار ناچیز و کوچکی از آن نیز به دریاچه حوض سلطان و کویر میغان و دشت جنوبی قزوین وارد میگردد. رودخانه های جاجرود، کرج، شور، قره چای و قمرود که از آب شدن برفهای زمستانی ریخته شده در ارتفاعات تأمین میگردد، در این حوضه جای دارند. آبدهی این رودخانه ها در فصل بهار به حداکثر میرسد و در در دیگر فصلهای سال به ویژه تابستان به چشمه سارها و زهکشی های زیرزمینی منحصر میشود. در این حوضه شش رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که رودخانه شور و قره چای و قمرود بزرگترین آنها محسوب میشوند.

حوضه اصفهان و سیرجان

این حوضه که از حوضه های کوچک باتلاق گاوخونی، کویر ابرکوه، شوره زار مروس و کویر سیرجان تشکیل یافته است، دارای 90،700 کیلومتر مربع مساحت است و زاینده رود بزرگترین رودخانه آن بشمار میآید. آب این رودخانه از ذوب شدن برفهائی که در پائیز و زمستان در کوهستانهای باختری استان اصفهان و شمال استان چهار محال و بختیاری باریده است تأمین میگردد و به همین مناسبت آبدهی آن طبیعتاً در فصل بهار به حداکثر خود میرسد. احداث تونل کوهرنگ و انتقال آب کوهرنگ به زاینده رود بر حجم آب آن افزوده و رفتار آن را تقریباً منظم ساخته است.

کمبود بارندگی به ویژه در بخشهای جنوبی و خاوری این حوضه، دیگر رودخانه های آن را از اهمیت انداخته و غالب آنها را به رودخانه های فصلی و خشکرود ها و مسیلهای چندی مبدل ساخته است.

حوضه نیریز یا بختگان

این حوضه با مساحت 31،000 کیلومتر مربع از حوضه های فرعی دریاچه کافتر، دریاچه بختگان و دریاچه مهارلو تشکیل مییابد و رودخانه کر مهمترین رود این منطقه محسوب میشود. آب این رودخانه از ذوب برفهایی که در فصل پائیز و زمستان در ارتفاعات شمالی و شمال باختری استان فارس باریده اند تأمین میشود و به همین دلیل میزان آب آن در فصل بهار به حداکثر میرسد و در فصل تابستان بطور چشمگیری کاهش مییابد. کمبود ریزشهای جوی موجب گردیده تا دیگر رودخانه های این حوضه به رودهای فصلی کم اهمیت و خشکرود و مسیل های کوچک چندی مبدل گردند.

حوضه جازموریان

این حوضه با مساحتی برابر 69،600 کیلومتر مربع در جنوب خاوری ایران و بین رشته کوه های بشاگرد (در جنوب) و جبال بارز (در شمال) جای دارد و آبهای سطحی آن کلاً به هامون جازموریان میریزد. در این حوضه پنج رودخانه با مساحت آبریز بیش از هزار کیلومتر مربع وجود دارد که هلیلرود بزرگترین آنهاست. حجم آب این رودخانه تابع ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوه های استان کرمان و ریزش باران است و غالباً سیلاب بزرگی در آن جریان مییابد. کمبود ریزشهای جوی و بالا بودن درجه حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کمآب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است.

حوضه دشت کویر

این حوضه از حوضه های کوچکتری چون کویر حاج علیقلی، کویر نمک و دشت گناباد تشکیل مییابد و مساحت آن به 227،400 کیلومتر مربع بالغ میگردد. حوضه دشت کویر یکی از کم باران ترین و خشک ترین مناطق کشور است و به همین دلیل رودخانه های مهم و قابل توجهی در آن دیده نمیشود.

از رودخانه های قابل توجه این حوضه به حبله رود و کالشور جاجرم که یکی از طویل ترین رودخانه های ایران است، میتوان اشاره نمود.

حوزه کویر لوت

مساحت این حوضه که کم باران ترین و خشک ترین حوضه های ایران است به199،000 کیلومتر مربع بالغ میگردد و از مهمترین رودخانه های آن که کلاً سیلابی و فصلی هستند میتوان به رودخانه تهرود واقع در استان کرمان اشاره کرد.

حوضه کویر لوت از حوضه های کوچکتری چون نمکزار طبس، دغ محمدآباد، کویر ساغند، شوره زار های شمال خاوری شهرستان بافق و کویر سرجنگل تشکیل یافته است.

حوضه اردستان و یزد و کرمان

این حوضه که با مساحت 99،800 کیلومتر مربع یکی از خشک ترین و بی آب ترین حوضه های ایران بشمار میآید، از حوضه های کوچکتری چون دغسرخ، کویر سیاهکو، کویر درانجیر، دشت جنوب خاوری یزد، شنزار کشکوئیه، دشت کویرات و شنزار های جنوب کرمان تشکیل یافته است.

رودخانه های این حوضه تحت تأثیر بارندگی های نامنظم، حالت سیلابی دارند و در تمام فصلهای سال خشک و بیآب هستند.

حوضه صحرای قره قوم

مساحت این حوضه 43،550 کیلومتر مربع است و یکی از حوضه های کمباران ایران محسوب میگردد. به همین مناسبت رودهای آن حالت سیلابی و فصلی دارند و رودهای کشفرود و جامرود از مهمترین آنها بشمار میآیند. هریرود نیز که رودخانه اصلی این حوضه محسوب میشود، از ارتفاعات مرکزی افغانستان سرچشمه میگیرد و پس از طی بخشی از مرز ایران و افغانستان به این حوضه میریزد.

حوضه خاوری یا هامون

مساحت این حوضه 109،850 کیلومتر مربع است و از حوضه های کوچکتری چون نمکزار خواف، دغ شکافته، دغ بالا، دغ پترگان، دغ توندی، دریاچه نمکزار، دریاچه هامون صابری، لورگشتران، دریاچه هامون، هامون گودزره، دریاچه کرگی، هامون ماشکل و نمکزارکپ تشکیل یافته است. این حوضه نیز از جمله کم باران ترین و خشک ترین حوضه های ایران محسوب میشود و رودهای هیرمند و ماشکل مهمترین رودهای آن بشمار میآیند.

غیر از رودخانه هیرمند که از کوه های بابا، در خاک افغانستان سرچشمه میگیرد، سایر رودخانه های این حوضه فصلی و سیلابی هستند و اهمیت چندانی ندارند.

وضعیت مهمترین رودخانه های ورودی به کشور

به طور خلاصه مهمترین رودخانه های ورودی به کشور را می توان رودخانه های هیرمندو هریرود در شرق و ارس ، ساریسوو قره سو در غرب دانست که در ذیل به آنها پرداخته خواهند شد.

رودخانه هیرمند

رودخانه هیرمند با آورد تقریبی سالانه حدود 5/8 میلیارد متر مکعب از کوههای غرب کابل سرچشمه گرفته و پس از طی 1050 کیلومتر وارد می شود در حال حاضر سهم ایران از آب رودخانه هیرمند حدود 26 مترمکعب در ثانیه با حدود 800 میلیون مترمکعب در سال است .

رودخانه هریرود

رودخانه هریرود در شرق کشور با دبی متوسط سالیانه حدود 1/2 میلیارد مترمکعب جاری می باشد که طبق آخرین توافق انجام شده، کشور ایران حق استفاده از 50% آب را دارد. میزان برداشت فعلی آب از رودخانه هریرود حدود 150میلیون مترمکعب است و این رودخانه که حدود 112کیلومتر از مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل می دهد پس از دریافت شاخه کشف رود از ایران خارج می شود. میزان آب خروجی از این نقطه شاید به دلیل که اهمیتی آن تاکنون گزارش نشده است ولیکن به نظر می رسد این مقدار می تواند بعنوان درصدی از آب خروجی کشور به حساب آید.

رودخانه های ساری سو و قره سو

این رودخانه ها در غرب کشور و در مرز کشور ایران و ترکیه قرار دارند. پروتکلهای در خصوص بهره برداری از آب آنها بین کشور ایران و ترکیه وجود دارد، ولی همواره بر سر اجرای آنها اختلافاتی با کشورهای مقابل وجود داشته است .

رودخانه ارس

این رودخانه از کشور ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی 1070کیلومتر به دریای خزر می ریزد که 475 کیلومتر از آن مرز بین کشور ایران با ارمنستان و آذربایجان را تشکیل می دهد. حجم آورد سالیانه ارس در قسمتهای مختلف رودخانه به دلیل اضافه شدن سرشاخه ها به آن متفاوت است. این مقدار در محل سد ارس طبق گزارشات موجود حدود 4/8 میلیاردر مترمکعب می باشد. بهره برداری از آب رودخانه ارس به نسبت مساوی 50- 50 بین ایران و کشورهای همسایه تقسیم شده است.

وضعیت مهمترین رودخانه های خروجی از کشور

در این بخش نیز مهمترین رودخانه های خروجی از کشور را می توان رودخانه های شمال استان خراسان، رودخانه اترک و رودخانه های غرب کشور دانست که توضیحات اجمالی پیرامون آنها در ذیل آورده میشود.

شمال استان خراسان

این رودخانه ها عمدتا به صورت متوالی از ایران سرچشمه گرفته و با آورد سالیانه حدود 120 میلیون مترمکعب از کشور خارج می شوند حقابه ایران از آب این رودخانه ها طبق پروتکل های موجود عمدتا50 - 50 می باشد از وضعیت بهره برداری از آنها در حال حاضر اطلاع دقیقی وجود ندارد .

رودخانه اترک

این رودخانه از بخش اترک خارجی که از خاک ترکمنستان سرچشمه گرفته و بزرگترین شاخه آن رودخانه سمبار است و اترک داخلی که در داخل کشور ایران جریان دارد تشکیل یافته است. این دو شاخه در محلی که نام چات تلاقی کرده و پس از طی 80 کیلومتر از مرز در کشور در محلی بنام داشلی برون به طرف خاک ترکمنستان تغییر مسیرداده و از طریق خاک ترکمنستان وارد دریای خزر می شود. حجم جریان سالیانه در محل چات حدود 440میلیون مترمکعب است که 220میلیون مترمکعب از آن سهم ایران بوده و 85میلیون مترمکعب در حال حاضر در دست بهره برداری است .

رودخانه های غرب کشور

این رودخانه ها را به طور کلی می توان به دو دسته رودخانه های با آبدهی کم تا متوسط و رودخانه های با آبدهی زیاد تقسیم بندی کرد.

در بخش رودخانه های با آبدهی کم تا متوسط رودخانه هائی چون قوره تو، کنگیر، میمه ، دویرج و ... وجود دارند که عموما از ایران سرچشمه گرفته و به صورت متوالی می‌باشند. رودخانه هائی که خط مرز دو کشور را قطع می کنند متوالی و رودخانه های در امتداد مرز دو کشور را محاذی می گویند.

پروتکلهای موجود بهره برداری از آبها اغلب به میزان 50 - 50 می باشد.

در بخش رودخانه های با آبدهی زیاد رودخانه های ذاب و سیروان قرار دارند رودخانه های ذاب و سیروان مجموعا آورد متوسط سالیانه حدود 3-4 میلیارد مترمکعب را از کشور خارج کرده و هیچگونه پروتکلی جهت بهره برداری از آب آنها با کشور مقابل وجود ندارد.

رودخانه آستارا جای

این رودخانه از ارتباطات مشترک در کشور ایران و آذربایجان در شمال غربی ایران سرچشمه گرفته آورد سالیانه أی حدود 70 میلیون مترمکعب را جمع آوری و به دریای خزر می ریزد. این رودخانه در قسمت اعظمی از طول کوتاه خود مرز دو کشور را تشکیل می دهد و تاکنون نیز پروتکل رسمی در خصوص بهره برداری از آب آن بین دو کشور منعقد نشده است.

عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها

از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهرها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت وتخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود . از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد . جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد . افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامدهای نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.[۱۰]

1. تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
2. پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
3. حفاظت از تنوع زیستی کشور.

رشته‌های مرتبط با محیط زیست

رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست ومهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی،زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی،مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی،ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد،ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی،مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری) ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.[۹]

پیمان کیوتو

نقشه اعضای پیمان کیوتو، که با کشورهای رنگ سبز تیره نشان داده شده‌است، قرارداد را تصویب و امضا کرده‌اند و رنگ زرد نشان دهنده کشورهایی است که پیمان را امضا کرده و در صدد تصویب آن می‌باشند. به ویژه، استرالیا و ایالات متحده آمریکا که پیمان را امضا کرده‌اند اما از تصویب آن سر باز می‌زنند.

پیمان کیوتو پیمانی است بین‌الملی به منظور کاهش صدورگازهای گلخانه‌ای، که عامل اصلی گرم‌شدن زمین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شوند. این پیمان که پیمان‌نامهٔ ریو را تکمیل و ترمیم می‌کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت.

طی سالهای اخیر با افزایش گازهای گلخانه‌ای نظیر متان، دی‌اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش می‌باشد که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست خواهد شد.

از این رو در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۵٪ گاهش دهند و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. البته CFC که از گازهای صنعتی می‌باشد نیز از جمله گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود، این گاز در گذشته بطور وسیع در کندانسورهای یخچال و به منظور خنک کردن درون یخچال بکار می‌رفت، اما امروزه به دلیل ایجاد اثر گلخانه‌ای، استفاده از آن در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌است.

زیست بوم

زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌هاهستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگوهای خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.

• گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌هایسوختن هستند:
  • اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکرهتأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
  • گازهای حاصل از سوختن چون دی‌اکسید گوگرد،اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
• گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
• گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان وفلوئوروکربنها.
• فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم،جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.[۳]

امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.

گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.

کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.

علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:

• آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
• آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.

آلودگی توسط فلزات سنگین چون جیوه، آرسنیک، سرب وروی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طیزنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.

آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسطهیدروکربنها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیلها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.

فرسایش خاک زمین‌های کشاورزی به دست انسان.

مهم‌ترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاکپدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی چون باد،رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاریزمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.

• زیستگاه‌های مرز بین خشکی و دریا
• زیستگاه‌های اصلی خشکی
• زیستگاه‌های اصلی هواکره
• بیوسفر

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.[۵]

عقب‌نشینی و آب شدن یخچال طبیعی در رشته‌کوه‌های آلپ (وضعیت در سال‌های ۲۰۰۲، ۱۹۹۱ و ۱۹۷۹) بر اثر گرم شدن زمین

حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدفِ توسعهٔ هزاره و یکی از سه پایهٔ توسعهٔ پایدار شناخته می‌شود.[۳]